Pojęcie turystyki zrównoważonej

autorem artykułu jest Maria Romanowska

Turystyka obejmuje ogół działań ludzi, którzy podróżują i przebywają dla wypoczynku, w interesach i innych celach przez okres nieprzekraczający dwunastu miesięcy w miejscach znajdujących się poza ich zwykłym otoczeniem. Pojęcie turystyki jest szersze niż wyjazdy ograniczone do rynku wakacyjnego i dotyczy światowego rynku podróży związanego z szeroko rozumianym przemieszczaniem się ludzi /Raport o stanie turystyki, 2001/.
Turystyka w Polsce, tak jak na całym świecie, należy do wyjątkowo dynamicznie rozwijających się sektorów gospodarki. Zgodnie z ostatnimi trendami, zamiast popularnej jeszcze do niedawna masowej turystyki pobytowej, coraz większym zainteresowaniem turystów cieszą się różne formy kameralnej turystyki aktywnej i poznawczej, w tym turystyki przyrodniczej. Takie formy są bardziej przyjazne środowisku oraz uświadamiają lokalnym społecznościom, że warunkiem przyciągania turystów, a tym samym wzrostu ich poziomu życia, jest czyste środowisko oraz atrakcyjne walory przyrodnicze i krajobrazowe. Oprócz tego, turystyka wytwarza coraz większe dochody nie tylko w sakli globalnej, ale także lokalnej. Część z tych zysków można wykorzystać na cele związane z ochrona przyrody i jej lepszym zabezpieczeniem przez zwiększającym się ruchem turystycznym.
Pojęcie turystyki zrównoważonej nawiązuje bezpośrednio do idei ekorozwoju lub rozwoju zrównoważonego. Ekorozwój (ang. sustainable development) po raz pierwszy zdefiniowano w deklaracji konwencji ONZ w Sztokholmie w 1972 roku, a dokładne jego zasady sformułowała Światowa Komisja środowiska i Rozwoju (The World Commission on Environment and Development) w raporcie "Nasza wspólna przyszłość" (Our Common Future) w 1987 roku. Z kolei podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 roku, zwanej tez Szczytem Ziemi, przedstawiciele niemal wszystkich państwa świata podpisali deklarację zobowiązującą rządy tych krajów do wdrażania zasad nowego rozwoju społeczno-ekonomicznego. Deklaracja z Rio lub Karta Ziemi określiła 27 priorytetów zrównoważonego rozwoju, które wyznaczają kierunki nowoczesnej polityki gospodarczej na świecie.
Zgodnie z zapisem art. 3 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska /Dz. U. Nr 62 z 2001 r., poz.627, z późniejszymi zmianami/ przez zrównoważony rozwój należy rozumieć taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego jak i przyszłych pokoleń.
Zrównoważony rozwój jest zatem procesem integrującym wszelkie działania polityczne, gospodarcze i społeczne w celu równoważenia szans dostępu kolejnych pokoleń, różnych grup oraz społeczności lokalnych i regionalnych interesów do zasobów środowiska przyrodniczego z zachowaniem trwałości procesów naturalnych.
Rozwój zrównoważony to taki, który zapewnia obecnym i przyszłym pokoleniom możliwość realizacji ich potrzeb i odbywa się w harmonii ze środowiskiem. Ekorozwój musi godzić ze sobą ład: ekologiczny, społeczny, gospodarczy i przestrzenny. Programy działań, które zakładają integracje powyższych elementów zwane są Agendami 21.
Pierwsze konkretne działania związane z rozwojem zrównoważonym obserwuje się od Szczytu Ziemi w Rio. Ogólne zasady zrównoważonego rozwoju turystycznego opracowały w 1995 roku dwie największe organizacje turystyczne świata: Rada Podróży i Turystyki (World Ravel and Tourism Council – WTTC) oraz Światowa Organizacja Turystyczna (World Ravel Organization – WTO) wspólnie z Rad a Ziemi (Earth Council) pod nazwą Agenda 21 dla Podróży i Gospodarki Turystycznej (Agend 21 for the Travel and Tourism Industry). Wśród priorytetowych celów zrównoważonego rozwoju turystycznego znalazły się cele następujące:

• turystyka powinna propagować zdrowy i produktywny tryb życia w harmonii z przyrodą, zbliżać do siebie ludzi różnych narodowości, kreować otwartość i tolerancję,
  
• rozwój turystyczny ma przyczyniać się do zachowania zasobów przyrody oraz do ochrony tradycyjnej kultury lokalnych społeczności.
  
• rozwój turystyki w regionie powinien następować przy udziale miejscowej ludności i to już od etapu planowania, a turystyka powinna stanowić nowe źródło dochodu dla miejscowej ludności,
  
• działalność usługowa i produkcyjna w branży turystycznej powinna zmierzać do zmniejszania ilości odpadów i oszczędzania wody i energii; eliminowania z użycia substancji niebezpiecznych dla środowiska; stymulowania personelu, klientów i społeczności lokalnych do zachowań proekologicznych,
  
• kraje powinny promować wolną wymianę usług w turystyce, podporządkowaną zasadom zrównoważonego rozwoju i respektującą międzynarodowe prawo ochrony środowiska.

Bardzo istotnym wydarzeniem dla rzeczywistego wprowadzania w życie założeń turystyki zrównoważonej w Europie było podpisanie Deklaracji Berlińskiej w czasie Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska na temat Różnorodności biologicznej i zrównoważonej turystyki w Berlinie w marcu 1997 roku.
W celu aktywnej ochrony przyrody, jak również pełnego wykorzystania dochodów generowanych przez turystykę oraz zaangażowania w ochronę przyrody lokalnych społeczności należy na jak największych obszarach realizować i rozwijać turystykę zrównoważoną, czyli taką, która umożliwia środowisku przyrodniczemu regenerację i korzystanie z niego przez wiele lat.
Turystyka zrównoważona (ang. sustainable tourism) w odniesieniu do obszarów o wyjątkowych walorach przyrodniczych nazywa się turystyką łagodną (softtourism) lub przyjazną środowisku (environmentally friendly tourism, environmentally sustainable tourism), a więc zgodną z zasadami ekorozwoju.
Zgodnie z definicją Federacji Parków Narodowych i Rezerwatów Przyrody Europy turystyka zrównoważona to każda forma rozwoju turystycznego zagospodarowania i aktywności turystycznej, która podtrzymuje ekologiczną, społeczną i ekonomiczna integralność terenów, a także zachowuje dla przyszłych pokoleń z niezmienionym stanie zasoby naturalne i kulturowe tych obszarów. Głównym więc założeniem turystyki zrównoważonej jest osiąganie harmonii pomiędzy potrzebami turystycznymi, środowiskiem naturalnym i społecznościami lokalnymi.